H Πληθυσμιακή Iστορία της Κύπρου πέραν από τη συνθηματολογία

Οι Τούρκοι της Κύπρου δεν (πρέπει να) είναι εχθροί μας! – Οι Τούρκοι της Κύπρου είναι (όμως, όντως) αδερφοί μας;

Οι σχέσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων διαχρονικά είναι σύνθετες και συχνά φορτισμένες από ιστορικά, πολιτικά, πολιτισμικά και κοινωνικά γεγονότα. Από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι σήμερα, οι δύο κοινότητες της Κύπρου έχουν βιώσει περιόδους ειρηνικής συνύπαρξης αλλά και έντονων συγκρούσεων. Παρακάτω περιγράφεται μια συνοπτική ιστορική αναδρομή και ανάλυση αυτών των σχέσεων:

Προϊστορική και Αρχαϊκή Περίοδος

Η Κύπρος ήταν κατοικημένη από την 9η χιλιετία π.Χ., με τους πρώτους οικισμούς να αναπτύσσονται κατά τη Νεολιθική εποχή. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν πιθανότατα αυτόχθονες πληθυσμοί, οι οποίοι ανέπτυξαν γεωργία, κτηνοτροφία και εργαλεία από λίθο.

Κατά τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., η Κύπρος δέχθηκε κύματα μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και το Αιγαίο. Η Μυκηναϊκή παρουσία (περίπου από τον 14ο αιώνα π.Χ.) έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εδραίωση του ελληνικού στοιχείου, το οποίο συνέχισε να αποτελεί τον κύριο πληθυσμό του νησιού, μέχρι και σήμερα.

Κλασική και Ελληνιστική Περίοδος (5ος αιώνας π.Χ. – 1ος αιώνας π.Χ.)

Κατά την Κλασική περίοδο, η Κύπρος φιλοξενούσε ελληνικές πόλεις-κράτη, όπως η Σαλαμίνα, το Κίτιον και το Κούριο. Ο πληθυσμός ήταν κυρίως ελληνικός, αν και υπήρχαν Φοίνικες, κυρίως στο Κίτιον, καθώς και άλλες μικρότερες κοινότητες.

Μετά την κατάκτηση του νησιού από τον Μέγα Αλέξανδρο το 333 π.Χ. και την ένταξή του στο Ελληνιστικό βασίλειο των Πτολεμαίων, ο ελληνικός χαρακτήρας της Κύπρου ενισχύθηκε.

Ρωμαϊκή Περίοδος (58 π.Χ. – 330 μ.Χ.)

Η Κύπρος ενσωματώθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και ο πληθυσμός του νησιού περιλάμβανε κυρίως Έλληνες, αλλά και Ρωμαίους εποίκους, Φοίνικες και Εβραίους. Παρά την πολυπολιτισμικότητα, ο ελληνικός χαρακτήρας παρέμεινε κυρίαρχος.

Βυζαντινή Περίοδος (330-1191)

Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, η Κύπρος εντάχθηκε στον ανατολικό ελληνόφωνο κόσμο της Αυτοκρατορίας. Ο πληθυσμός ήταν κυρίως ελληνορθόδοξος, με τη χριστιανική πίστη να ενισχύεται μέσω της Εκκλησίας. Οι επιδρομές Αράβων από τον 7ο έως τον 10ο αιώνα προκάλεσαν δημογραφικές αλλαγές, αλλά ο ελληνικός πληθυσμός παρέμεινε κυρίαρχος.

Φραγκοκρατία (1191-1489)

Μετά την κατάκτηση από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο και την παραχώρηση του νησιού στους Λουζινιανούς, η Κύπρος έγινε βασίλειο της Δυτικής Ευρώπης. Ο πληθυσμός περιλάμβανε πλέον Λατίνους (Φράγκους), Βενετούς και Μαρονίτες, ενώ η πλειοψηφία παρέμεινε ελληνορθόδοξη. Οι Ελληνοκύπριοι συχνά αντιμετώπιζαν διακρίσεις από τη φεουδαρχική τάξη των Φράγκων.

Βενετική Κυριαρχία (1489-1571)

Η Κύπρος πέρασε στη Βενετία το 1489. Οι Βενετοί διατήρησαν την κυριαρχία τους κυρίως για στρατηγικούς λόγους, και ο πληθυσμός εξακολουθούσε να αποτελείται κυρίως από Ελληνοκύπριους αγρότες και αστούς. Υπήρχε μια μικρή αλλά ισχυρή βενετική διοικητική τάξη. Παράλληλα, οι Τουρκομάνοι επιδρομείς επηρέασαν το δημογραφικό τοπίο στις ακτές.

Πληθυσμιακή Σύσταση το 1571

Πριν από την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, η πλειονότητα του πληθυσμού ήταν Έλληνες Ορθόδοξοι, με μικρές κοινότητες Φράγκων, Βενετών, Μαρονιτών και άλλων Λατίνων. Οι Οθωμανοί έφεραν μαζί τους μουσουλμάνους Τούρκους, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο νησί μετά την κατάκτησή του, αλλά το ελληνικό στοιχείο παρέμεινε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Η ιστορία της Κύπρου έως το 1571 καταδεικνύει τη διαρκή ελληνική παρουσία, εμπλουτισμένη με πολιτισμικές και πληθυσμιακές επιρροές από τις εκάστοτε κατακτήσεις και μεταναστεύσεις.

Οθωμανική Περίοδος (1571-1878)

Κατά την Οθωμανική κυριαρχία στην Κύπρο, η τουρκοκυπριακή κοινότητα διαμορφώθηκε μέσω της εγκατάστασης Οθωμανών στρατιωτών, διοικητικών υπαλλήλων και αγροτών. Επίσης, κάποιοι Ελληνοκύπριοι εξισλαμίσθηκαν μαζικά για να αποφύγουν την βαριά φορολογία (οι γνωστοί και ως λινοβάμβακοι οι οποίοι πλέον ξεκινούν να προσμετρούνται ως μέλη της Τουρκοκυπριακής κοινότητας. Σημ: πολλοί από αυτούς, μέχρι και το 1974 δεν γνώριζαν καν τουρκικά, αλλά μιλούσαν τη μητρική τους γλώσσα που ήταν τα ελληνικά). Οι Ελληνοκύπριοι, πάντως, συνέχισαν να αποτελούν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα, διατηρώντας τη θρησκευτική τους ταυτότητα μέσω της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι δύο κοινότητες ζούσαν κυρίως χωριστά, αλλά υπήρξαν και παραδείγματα αρμονικής συνεργασίας.

Βρετανική Αποικιοκρατία (1878-1960)

Η μετάβαση της Κύπρου στη βρετανική κυριαρχία έφερε νέες κοινωνικές και πολιτικές δυναμικές. Οι Ελληνοκύπριοι ανέπτυξαν το αίτημα για Ένωση με την Ελλάδα, ενώ οι Τουρκοκύπριοι, φοβούμενοι την περιθωριοποίηση, άρχισαν να υποστηρίζουν τη διχοτόμηση του νησιού (Ταξίμ).
Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959), οι δύο κοινότητες βρέθηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα, με τους Τουρκοκύπριους να ευθυγραμμίζονται συχνά με τη βρετανική διοίκηση η οποία φρόντισε με διάφορους τρόπους να τους στρέψει εναντίον των Ελληνοκυπρίων (π.χ. πρόσληψη τους ως επικουρικούς αστυνομικούς και βάζοντας τους μπροστά στις μαχητικές διαδηλώσεις των Ελληνοκυπρίων ενάντια στους Βρετανούς).  

Δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960)

Με την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960, ιδρύθηκε ένα σύνθετο πολιτικό σύστημα με σκοπό τη διασφάλιση της συμμετοχής και των δύο κοινοτήτων. Ωστόσο, το Σύνταγμα αποδείχθηκε δύσχρηστο, και το 1963 ξέσπασαν συγκρούσεις, γνωστές ως οι «Διακοινοτικές Ταραχές». Οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν από την κυβέρνηση και συγκεντρώθηκαν σε θύλακες υπό την προστασία της Τουρκίας.

Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Κύπρο μεταξύ 1963 και 1968 σημάδεψαν την πορεία των διακοινοτικών σχέσεων και τη σύγχρονη ιστορία του νησιού. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε από έντονες συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, οι οποίες προκάλεσαν τη de facto διαίρεση της Κύπρου.

Εισβολή του 1974 και Κατοχή

Η τουρκική εισβολή του 1974, που ακολούθησε το πραξικόπημα της ΕΟΚΑ Β΄ με υποστήριξη της χούντας των Αθηνών, είχε καταστροφικές συνέπειες. Το νησί διχοτομήθηκε, με το βόρειο τμήμα να βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή και να ανακηρύσσει μονομερώς το 1983 την «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» (ΤΔΒΚ), η οποία δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς.

Σύγχρονη Περίοδος

Παρά τη συνεχιζόμενη διαίρεση, υπήρξαν πρωτοβουλίες για συμφιλίωση, όπως οι συνομιλίες για λύση του Κυπριακού. Το άνοιγμα των οδοφραγμάτων το 2003 έφερε σε επαφή ξανά τις δύο κοινότητες. Εντούτοις, οι διαπραγματεύσεις συχνά καταλήγουν σε αδιέξοδο, λόγω διαφορών στις προσεγγίσεις για το μέλλον του νησιού. Η ένταξη (ολόκληρης) της Κύπρου στην ΕΕ το 2004 δημιούργησε νέα δεδομένα και έθεσε τα όρια μέσα στα οποία θα πρέπει να επιδιωχθεί η όποια λύση. (Σημ: και οι ίδιοι οι Τουρκοκύπριοι επιδιώκουν και απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα που τους προσφέρει η ΕΕ).

Πολιτισμικές και Κοινωνικές Σχέσεις

Πέρα από τις πολιτικές διαφορές, οι δύο κοινότητες μοιράζονται κοινά πολιτισμικά στοιχεία, όπως η μουσική, οι παραδόσεις και η καθημερινότητα. Σε περιόδους ειρήνης, οι επαφές μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων καταδεικνύουν τη δυνατότητα συνύπαρξης και συνεργασίας.

Η πολυπλοκότητας της ιστορίας αλλά και του ίδιου του Κυπριακού ζητήματος αναδεικνύει  την ανάγκη κατανόησης και ειρηνικής επίλυσης των διαφορών των δύο κοινοτήτων. Αυτό θα πρέπει να γίνει με ρεαλισμό αλλά και με σεβασμό των ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των πολιτών και μακριά από στερεότυπα και εύηχα συνθήματα.

Οι Τούρκοι της Κύπρου (λοιπόν) δεν (πρέπει να) είναι εχθροί μας:  Θα πρέπει – σε περίπτωση – συμφωνημένης λύσης – να είναι συμπολίτες μας με τα ίδια ακριβώς δικαιώματα και υποχρεώσεις που έχουμε κι εμείς!

Οι Τούρκοι της Κύπρου είναι (όμως, όντως) αδερφοί μας; Οι Τούρκοι της Κύπρου (Τουρκοκύπριοι) βρέθηκαν στο νησί μετά το 1571, κάτω από τις συνθήκες που αναφέρονται πιο πάνω. Ναι, υπήρξαν και κάποια μικτά χωριά, στα οποία κάποιες περιόδους οι κάτοικοι ζούσαν αρμονικά, όπως υπήρχαν και χωριά όπου, μετά το 1955 έγιναν σφαγές.

Μικτοί γάμοι, ελάχιστοι υπήρξαν, ενώ όταν οι Βρετανοί έδωσαν το δικαίωμα τοπικών εκλογών, ουδέποτε υπήρξε έστω και μια συνεργασία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων (κάτι που είδαμε τα τελευταία χρόνια με Τουρκοκύπριους υποψηφίους σε Ελληνοκυπριακά και την εκλογή ακόμα και Τουρκοκύπριου ευρωβουλευτή).

Όταν οι Ελληνοκύπριοι ξεκίνησαν τον αγώνα, ο οποίος ήταν αντιαποικιακός,  ενάντια στους Άγγλους το 1955, οι Τουρκοκύπριοι βρέθηκαν στο απέναντι στρατόπεδο και όταν οι Ελληνοκύπριοι μάχονταν για Ένωση οι Τουρκοκύπριοι μάχονταν για Ταξίμ (Διχοτόμηση του νησιού).

Το ότι για κάποιες, μεγάλες περιόδους ζούσαμε ειρηνικά – αναγκαστικά – κάτω από ξένη κυριαρχία και μόλις βρεθήκαμε στο ίδιο κράτος τα κάναμε μαντάρα, δεν μας κάνει και αδέρφια!

Αδέρφια μπορεί να γίνουμε στο μέλλον, όταν και αν και οι δύο πλευρές θελήσουν το ίδιο πράγμα: Μια Ελεύθερη, Δημοκρατική, Δίκαιη, Ευρωπαϊκή Κύπρο, χωρίς εξαρτήσεις από ξένους στρατούς.