Τα σχολικά βιβλία, ειδικά αυτά που διδάσκουν τα πρώτα βήματα της μάθησης στα παιδιά μας, είναι καθρέφτης της κοινωνίας και φάρος για το μέλλον.
Στα αναγνωστικά των δεκαετιών του ’70, οι αξίες ήταν ευδιάκριτες, ακλόνητες σαν τις ρίζες μιας βελανιδιάς. Έδειχναν στα παιδιά την αγάπη για την πατρίδα, τον σεβασμό προς τους μεγαλύτερους, την πίστη στη συλλογικότητα και την αρετή της θυσίας για το κοινό καλό. Ο κόσμος ήταν σαφώς διαχωρισμένος σε καλό και κακό, με τις ιστορίες να αντλούν παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, την παράδοση, ακόμη και την εθνική ιστορία.
Σήμερα, τα σχολικά βιβλία είναι πολύ διαφορετικά. Οι αξίες τους έχουν μετατοπιστεί. Εστιάζουν περισσότερο στην ατομική ελευθερία, την αποδοχή της διαφορετικότητας, τη σημασία του περιβάλλοντος και τη σύνδεση με έναν παγκόσμιο κόσμο. Οι ιστορίες που περιλαμβάνουν αποφεύγουν τις απόλυτες κρίσεις, προκρίνοντας την κριτική σκέψη και την ανεκτικότητα. Παρότι ορισμένες από αυτές τις αλλαγές είναι αναγκαίες και ευεργετικές, γεννιέται το ερώτημα: είναι τα νέα βιβλία εξίσου αποτελεσματικά στη διαμόρφωση χαρακτήρων που υπηρετούν το κοινό καλό και την ευδαιμονία;
Αλλαγές στα Σχολικά Βιβλία: Τι Προσπαθήσαμε να Κάνουμε, Τι Πετύχαμε, Πού Αποτύχαμε;
Τι Προσπαθήσαμε να Κάνουμε
Τα σχολικά βιβλία των τελευταίων δεκαετιών σχεδιάστηκαν με σκοπό να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας παγκοσμιοποιημένης εποχής. Θέλαμε να δημιουργήσουμε πολίτες του κόσμου: ανθρώπους που σκέφτονται κριτικά, σέβονται τη διαφορετικότητα και είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος.
Η προσπάθεια επικεντρώθηκε στα εξής:
- Καλλιέργεια κριτικής σκέψης: Να διδάξουμε τα παιδιά να αμφισβητούν, να ερευνούν και να σκέφτονται με τρόπο που ξεπερνά τη στείρα απομνημόνευση.
- Αποδοχή της διαφορετικότητας: Να τα μάθουμε να αναγνωρίζουν την αξία κάθε ατόμου, ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου ή πεποιθήσεων.
- Εναρμόνιση με τις παγκόσμιες προκλήσεις: Να τα εξοπλίσουμε με γνώσεις για θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η τεχνολογία και η συνεργασία ανάμεσα στους λαούς.
Τι Πετύχαμε
Σε πολλά σημεία, οι αλλαγές αυτές απέδωσαν καρπούς:
- Αναζωπύρωση της περιέργειας:
Τα παιδιά μαθαίνουν να ρωτούν «γιατί» και «πώς», κάτι που τα βοηθά να ανακαλύπτουν τον κόσμο με αυτοπεποίθηση. - Ενίσχυση της ανεκτικότητας:
Τα βιβλία προάγουν την αποδοχή, ενθαρρύνοντας τα παιδιά να βλέπουν τη διαφορετικότητα ως πλούτο. Ωστόσο, σε αυτή την προσπάθεια υπήρξε και υπερβολή: η απόλυτη αποδοχή κάθε αλλαγής, ακόμη κι εκείνων που αλλοιώνουν το φυσικό ή το αυθεντικό, άφησε τα παιδιά χωρίς σαφείς κατευθύνσεις. Η αλήθεια της φύσης και οι σταθερές αξίες παραμερίστηκαν πολλές φορές στον βωμό της ανοχής, δημιουργώντας σύγχυση. - Διεύρυνση του ορίζοντα:
Τα θέματα των σύγχρονων βιβλίων δείχνουν στα παιδιά ότι ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τον τόπο τους. Τους μαθαίνουν να σκέφτονται παγκόσμια, να φροντίζουν τον πλανήτη και να εργάζονται για το καλό όλων.
Πού Αποτύχαμε
- Υπερβολικός Ατομικισμός:
Η έμφαση στην αυτονομία και την προσωπική επιτυχία υποβάθμισε τη συλλογικότητα. Τα παιδιά έμαθαν να βλέπουν τον εαυτό τους ως μονάδα, αλλά όχι πώς να συνυπάρχουν και να υπηρετούν το κοινό καλό. - Αποξένωση από τις ρίζες:
Στην προσπάθεια να ενσωματωθούν παγκόσμιες αξίες, υποβαθμίστηκε η σύνδεση με την ιστορία και την παράδοση. Τα παιδιά έπαψαν να βλέπουν τις ιστορίες της χώρας τους ως πηγή έμπνευσης και σταθερότητας. - Έλλειψη μέτρου:
Η προσπάθεια να δοθεί ελευθερία σκέψης και δράσης συχνά συνοδεύτηκε από την απουσία ορίων. Τα παιδιά μαθαίνουν να διεκδικούν, αλλά όχι πώς να περιορίζουν τις επιθυμίες τους, χάνοντας την αρμονία που γεννά η σωφροσύνη.
Ο Απολογισμός και το Μέλλον
Η εκπαίδευση πρέπει να ισορροπεί ανάμεσα στο παλιό και το νέο. Τα σχολικά βιβλία δεν μπορούν να είναι μόνο εργαλεία γνώσης, αλλά πρέπει να λειτουργούν και ως οδηγοί για την ψυχή. Ο στόχος μας δεν είναι να επιλέξουμε ανάμεσα στο «εγώ» και το «εμείς», αλλά να τα συνδυάσουμε αρμονικά.
Τι επιβάλλεται να διορθώσουμε:
- Επανασύνδεση με τις ρίζες: Να εντάξουμε στα βιβλία μας περισσότερες αναφορές στην παράδοσή μας και επικλήσεις στις αξίες της, χωρίς να φοβόμαστε ότι θα φανούν «παρωχημένες».
Οι Ιστορικές αναδρομές σε επιτεύγματα των προγόνων μας προάγουν αρετές όπως η ανδρεία και το θάρρος. Αναδεικνύουν την μεγαλοσύνη του να υπερασπίζεσαι το κοινό καλό, το οποίο συνδέεται στενά με την αγάπη προς την πατρίδα και την ευθύνη προς την κοινότητα. - Διδασκαλία του μέτρου: Να δείξουμε στα παιδιά ότι η ελευθερία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά εργαλείο για την ευδαιμονία.
- Επανεκτίμηση της ανεκτικότητας: Να προάγουμε την αποδοχή χωρίς να θυσιάζουμε τη φυσική και πολιτιστική μας ταυτότητα.
Η παιδεία μας χρειάζεται ένα νέο όραμα: ένα όραμα που θα εναρμονίζει το παλιό με το νέο, την παράδοση με την πρόοδο, το άτομο με την κοινότητα. Τα σχολικά βιβλία είναι η πρώτη ύλη αυτού του οράματος.
Εάν δώσουμε στα παιδιά ρίζες που να τα στηρίζουν και φτερά που να τα σηκώνουν, θα μπορούμε να ελπίζουμε σε έναν κόσμο όπου οι νέες γενιές θα είναι πραγματικοί φορείς αρετής και ευδαιμονίας.
Κλείνοντας, ας θυμηθούμε ότι ο στόχος της παιδείας δεν είναι μόνο η μετάδοση γνώσης, αλλά η καλλιέργεια ψυχών που επιδιώκουν το κοινό καλό. Μια κοινωνία ευτυχισμένων ανθρώπων δεν χτίζεται μόνο με προοδευτικές ιδέες, αλλά με την αρμονική συνύπαρξη σοφίας, μέτρου και ευθύνης.
Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά μας τη δυνατότητα να διακρίνουν το ουσιαστικό από το επιφανειακό, να βρίσκουν την αρετή μέσα στην πολυπλοκότητα του κόσμου και να υπηρετούν με ευγένεια την κοινότητά τους. Αυτή είναι η πραγματική ευδαιμονία, και αυτός πρέπει να είναι ο τελικός μας στόχος.
