Πρόσφατα ο δρόμος μου με έφερε στη χώρα των Βάσκων. Η περιέργεια, που πάντα συνοδεύει την παρέα, μας οδήγησε με μια μικρή παράκαμψη, στην Γκουέρνικα (Γκερνίκα για τους ντόπιους). Επιφανειακή ή πρότερη γνώση. Η πόλη, της οποίας το ολοκαύτωμα, ενέπνευσε τον Πικάσο για τον ομώνυμο πίνακα του. Αυτό τίποτε άλλο.
Περπατώντας στους δρόμους της σύγχρονης Γκερνίκα, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη φρίκη της 26ης Απριλίου 1937. Τη φρίκη όπως την «βιώσαμε» στο Μουσείο Ειρήνης και συγκεκριμένα στη σκοτεινή αίθουσα του βομβαρδισμού. Εκεί οι κραυγές των επιζώντων και οι αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων δεν γίνεται να σε αφήσουν ασυγκίνητο. Χάρτες, φωτογραφίες, βίντεο και προσωπικές μαρτυρίες δημιουργούν μια σπαρακτική εικόνα της καταστροφής.
Η Νύχτα του Βομβαρδισμού της Γκερνίκα – 26 Απριλίου 1937
Το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937, η μικρή βασκική πόλη Γκερνίκα έγινε στόχος ενός από τους πρώτους μαζικούς βομβαρδισμούς αμάχων στην ιστορία. Η γερμανική Λεγεώνα Κόνδωρ της Λουντφάβε, με Ιταλική υποστήριξη, επιτέθηκε στην πόλη κατ’ εντολή του Φρανσίσκο Φράνκο.
Ο βομβαρδισμός διήρκεσε περίπου τρείς ώρες, από τις 16:30 έως τις 19:45. Αεροσκάφη έριξαν εμπρηστικές και εκρηκτικές βόμβες, μετατρέποντας την πόλη σε πύρινη κόλαση. Ο πληθυσμός, κυρίως άμαχοι, δεν είχε τρόπο διαφυγής, καθώς οι δρόμοι και οι γέφυρες καταστράφηκαν.
Όταν η επίθεση τελείωσε, το 70% της πόλης είχε ισοπεδωθεί, ενώ οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν εκατοντάδες (ο ακριβής αριθμός παραμένει αβέβαιος, 1,700 κατά κάποιους υπολογισμούς).
Η Γκερνίκα έγινε πλέον σύμβολο της φρίκης του πολέμου, με τον Πικάσο να απαθανατίζει την καταστροφή στον διάσημο πίνακά του Γκουέρνικα
Η Γκουέρνικα του Πικάσο
Ο Πικάσο, που εκείνη την περίοδο ζούσε στο Παρίσι, πληροφορήθηκε το γεγονός μέσα από τις εφημερίδες και τις μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων. Αν και είχε ήδη αναλάβει να δημιουργήσει έναν πίνακα για το Ισπανικό Περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης του Παρισιού το 1937, η φρίκη του βομβαρδισμού τον ώθησε να αλλάξει τελείως το αρχικό του σχέδιο.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, με έντονη συναισθηματική φόρτιση, δημιούργησε την Γκουέρνικα, χρησιμοποιώντας ασπρόμαυρα χρώματα για να αποδώσει το πένθος και τον τρόμο. Ο πίνακας δεν απεικονίζει τη σκηνή ρεαλιστικά, αλλά μέσα από παραμορφωμένες φιγούρες και συμβολικές εικόνες, εκφράζοντας την αγωνία, τη βία και την απόγνωση των θυμάτων του πολέμου.
Τον πίνακα αυτόν, είχαμε την τύχη, ευγνωμονούντες, να γνωρίσουμε στο μουσείο Ειρήνης στη Γκερνίκα.
Ένα πιστό αντίγραφο της Γκουέρνικα, και ένας όροφος γεμάτος από ψηφιακές αναπαραστάσεις και διαδραστικές οθόνες, μέσα από τις οποίες ακολουθήσαμε τον Πικάσο να δημιουργεί και να εξελίσσει το έργο του. Από τα πρώτα προσχέδια έως την τελική του μορφή.
Όλα ηταν καθαρά για τον καλλιτέχνη
Η μητέρα με το νεκρό παιδί – Η οδύνη των αθώων
Ο ταύρος και το άλογο – Η πάλη της βίας και της αντίστασης.
Η γυναικεία φιγούρα με τη λάμπα – Το φως της ελπίδας μέσα από το χάος και τον όλεθρο.
Βυθισμένος στις σκέψεις, προσπαθώντας να καταλάβω πως Άνθρωπος μπορεί να κάνει αυτό που «βίωνα»… Η ερώτηση, σαν ξυπνητήρι…ποιος ο μεγαλύτερος συμβολισμός;
Προς στιγμή ήθελα να πω για το χέρι με την φλόγα, για την ελπίδα. Δεν τα κατάφερα, δεν μπόρεσα να απαντήσω.
Το βλέμμα μου πήγε στον ταύρο. Τον Ταύρο να στέκει απαθής πάνω από την κραυγή της Μάνας, την κραυγή μιας ολόκληρης πόλης. Τον Ταύρο να αποστρέφει το βλέμμα από τον όλεθρο. Τον όλεθρο που αυτός δημιούργησε.
Η φωνή μου κόπηκε από το εσωτερικό μου βούρκωμα. Μετά από την αμήχανη στιγμή … Ο Ταύρος! Η Απάθεια στο βλέμμα του. Η Απάθεια για το τι έκανε…
Όλη η δυστυχία, τα δεινά, τα πάθη, όλα μα όλα δεν θα υπήρχαν σε αυτόν τον κόσμο αν δεν υπήρχε ο Ταύρος.
ΥΓ: Κάποια στιγμή στο κατεχόμενο Παρίσι, ένας «φιλότεχνος» Γερμανός αξιωματικός περιεργαζόταν το εργαστήριο του Πικάσο. Βλέποντας ένα αντίγραφο της Γκουέρνικα ρωτά: Εσείς το κάνατε αυτό;
Όχι εγώ, Εσείς! Η Απάντηση του Καλλιτέχνη.
