Η ΕΕ βρίσκεται σε ένα Αδιέξοδο Τούνελ. Φαίνεται να έχει εγκλωβιστεί σε μια πολιτική μη αναστρέψιμης κλιμάκωσης. Όπως η Αθήνα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η Ευρώπη έχει επενδύσει σε μια στρατηγική που δεν της επιτρέπει καμία διέξοδο χωρίς απώλειες.
Αν η Ευρώπη δεν αλλάξει στρατηγική, τότε μπορεί να επαναλάβει το λάθος της Αθήνας: να πολεμήσει μέχρι εξάντλησης, μόνο και μόνο για να καταλάβει αργά ότι η νίκη ήταν ανέφικτη.
Η λογική της παγίδας του Θουκυδίδη δείχνει ότι τέτοιες συγκρούσεις οδηγούν είτε σε γενικευμένο πόλεμο είτε σε κάποια μορφή ισορροπίας ισχύος.
Για να αποφευχθεί η περαιτέρω κλιμάκωση, θα απαιτούνταν:
- Διπλωματική διέξοδος που να επιτρέπει και στις δύο πλευρές να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους.
- Αποφυγή κινήσεων που θα θεωρηθούν υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία (π.χ. άμεση ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ).
- Αντίληψη ότι η σύγκρουση αυτή δεν είναι μηδενικού αθροίσματος, αλλά ότι μπορεί να υπάρξει ένας συμβιβασμός που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα και των δύο πλευρών.
Ωστόσο, προς το παρόν, η αμοιβαία δυσπιστία και η δυναμική της σύγκρουσης δείχνουν ότι οι εμπλεκόμενοι δεν έχουν βρει τρόπο να ξεφύγουν από τη λογική της κλιμάκωσης. Αν αυτή συνεχιστεί ανεξέλεγκτα, το ρίσκο ενός μεγαλύτερου πολέμου παραμένει υπαρκτό.
Η “Παγίδα του Θουκυδίδη”
Η “Παγίδα του Θουκυδίδη” περιγράφει το φαινόμενο όπου μια αναδυόμενη δύναμη συγκρούεται με μια κατεστημένη δύναμη, λόγω της δυναμικής ισχύος και του φόβου που προκαλεί η άνοδος της μιας πλευράς στην άλλη.
Οι δύο πλευρές έχουν πέσει σε μια λογική αναπόφευκτης σύγκρουσης, όπου η αντίληψη της απειλής οδηγεί σε κλιμάκωση.
- Η Ρωσία αισθάνθηκε ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ και η πορεία της Ουκρανίας προς τη Δύση απειλούσαν την ασφάλειά της.
- Η Δύση θεώρησε ότι αν δεν αντιδρούσε δυναμικά στην εισβολή, θα ενθάρρυνε περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα.
- Αυτό δημιούργησε έναν αυτοεκπληρούμενο κύκλο κλιμάκωσης, όπου κάθε πλευρά αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει πίσω.
Από την Κρίση του 2014 στον Πόλεμο του 2022
Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει τις ρίζες της στην επανάσταση του Μαϊντάν το 2014, όταν η φιλοδυτική στροφή της χώρας προκάλεσε την αντίδραση της Ρωσίας. Η Μόσχα προσάρτησε την Κριμαία και στήριξε τους αυτονομιστές στο Ντονμπάς, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας παρατεταμένης κρίσης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.
Η ΕΕ και οι ΗΠΑ απάντησαν με κυρώσεις, ενώ το ΝΑΤΟ αύξησε την παρουσία του στην Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, καμία πλευρά δεν επιδίωξε μια ουσιαστική διπλωματική λύση. Το 2022, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, υπολογίζοντας ότι η Δύση δεν θα είχε τη βούληση να αντιδράσει δυναμικά. Αντίθετα, οι ΗΠΑ και η ΕΕ στήριξαν στρατιωτικά το Κίεβο, οδηγώντας σε έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς.
Ρωσία: Μια ορθολογική, αλλά ριψοκίνδυνη στρατηγική
Η Ρωσία, ακολούθησε μια συνεπή στρατηγική που εξυπηρετούσε τα συμφέροντά της, ανεξαρτήτως αν ήταν ηθικά αποδεκτή. Το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας και την υποστήριξη των αυτονομιστών στο Ντονμπάς, επιδίωξε:
- Να αποτρέψει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ – θεωρώντας την Ουκρανία ζωτικό χώρο για την ασφάλειά της.
- Να εδραιώσει τη σφαίρα επιρροής της – στέλνοντας μήνυμα σε άλλες πρώην σοβιετικές χώρες να μην απομακρυνθούν από τη ρωσική επιρροή.
- Να δείξει αποφασιστικότητα – για να αποτρέψει μελλοντικές δυτικές παρεμβάσεις.
Η στρατηγική της ήταν αρχικά επιτυχημένη. Η Κριμαία προσαρτήθηκε χωρίς στρατιωτική απάντηση από τη Δύση, και ο πόλεμος στο Ντονμπάς παρέμεινε σε χαμηλή ένταση. Ωστόσο, η πλήρους κλίμακας εισβολή το 2022 μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα στρατηγικό σφάλμα, καθώς:
- Υποτίμησε την Ουκρανική αντίσταση.
- Υπερεκτίμησε την ικανότητά της για έναν γρήγορο πόλεμο.
- Προκάλεσε πρωτοφανή συσπείρωση της Δύσης και οικονομικές κυρώσεις που αποδυνάμωσαν τη ρωσική οικονομία.
Η Ρωσία ξεκίνησε με μια ορθολογική στρατηγική, αλλά η κλιμάκωση το 2022 έδειξε στρατηγική αλαζονεία και υπερεκτίμηση της στρατιωτικής της ισχύος.
Ευρώπη-ΗΠΑ: Αντίδραση χωρίς ενιαία στρατηγική
Η ΕΕ και οι ΗΠΑ αντέδρασαν με κυρώσεις στη Ρωσία το 2014, αλλά χωρίς αποφασιστική στρατηγική. Εκ του αποτελέσματος, υπέπεσαν σε δύο βασικά λάθη:
- Υποτίμησαν τη σημασία της Ουκρανίας για τη Ρωσία
- Αντί να προσφέρουν στην Ουκρανία έναν ασφαλή δρόμο προς την ΕΕ χωρίς να προκαλέσουν τη Ρωσία, επέμειναν σε μια πολιτική που φαινόταν σαν μηδενικού αθροίσματος.
- Αυτό ώθησε τη Ρωσία να αντιδράσει δυναμικά.
- Δεν είχαν ενιαία στρατηγική
- Οι ΗΠΑ είχαν μεγαλύτερη αποφασιστικότητα (όπλα, στρατιωτική στήριξη).
- Η ΕΕ δίσταζε, κυρίως λόγω της ενεργειακής της εξάρτησης από τη Ρωσία.
- Το αποτέλεσμα ήταν η Ρωσία να εκμεταλλευτεί την αδυναμία τους και να δράσει πριν εκείνοι ετοιμαστούν.
Μετά το 2022, η Δύση όντως αντέδρασε συντονισμένα, αλλά καθυστερημένα. Αν είχαν δράσει πιο αποφασιστικά το 2014-2015 (π.χ. συνδυασμένα μέτρα αποτροπής και “win-win” διπλωματίας ), η Ρωσία ίσως να είχε αποτραπεί από την πλήρη εισβολή.
Οι Κίνδυνοι Κλιμάκωσης
Ο πόλεμος εξελίχθηκε σε μια αναμέτρηση αντοχής. Η Ουκρανία, με τη βοήθεια της Δύσης, πέτυχε, αρχικά, σημαντικές επιτυχίες, αλλά δεν μπόρεσε να εξαναγκάσει τη Ρωσία σε πλήρη υποχώρηση. Το Κρεμλίνο, από την πλευρά του, έχει προσαρμόσει την οικονομία του στις κυρώσεις και συνεχίζει να αντέχει. Έχει αναστρέψει την κατάσταση στο πεδίο και έχει πλέον την πρωτοβουλία κινήσεων.
Αυτό δημιουργεί έναν επικίνδυνο φαύλο κύκλο:
- Αύξηση της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία από τη Δύση, ενισχύοντας την πιθανότητα μιας άμεσης αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.
- Πιθανή ρωσική κλιμάκωση, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων αν η Μόσχα αισθανθεί ότι απειλείται η ύπαρξή της.
- Εσωτερικές πιέσεις στην Ευρώπη, καθώς η συνέχιση του πολέμου οδηγεί σε οικονομική φθορά και πολιτική αστάθεια.
Η Νέα Στάση των ΗΠΑ: Διπλωματία ή Εγκατάλειψη;
Με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ η προσέγγιση των ΗΠΑ αρχίζει να αλλάζει. Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι θέλει να τερματίσει τον πόλεμο γρήγορα, ακόμα και αν αυτό σημαίνει έναν συμβιβασμό που θα δυσαρεστήσει την Ουκρανία.
Αν οι ΗΠΑ μειώσουν τη στρατιωτική τους υποστήριξη προς το Κίεβο, η ΕΕ θα βρεθεί σε μια αδύνατη θέση: είτε θα πρέπει να αναλάβει μόνη της το βάρος της στήριξης της Ουκρανίας, είτε θα αναγκαστεί να δεχτεί έναν δυσμενή συμβιβασμό με τη Ρωσία.
Η Παγίδα του Θουκυδίδη: Η Ευρώπη ως Νέα Αθήνα
Η ΕΕ φαίνεται να έχει εγκλωβιστεί σε μια πολιτική μη αναστρέψιμης κλιμάκωσης. Όπως η Αθήνα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η Ευρώπη έχει επενδύσει σε μια στρατηγική που δεν της επιτρέπει καμία διέξοδο χωρίς απώλειες.
- Η ρητορική της “απόλυτης νίκης” επί της Ρωσίας οδηγεί την ΕΕ σε ένα αδιέξοδο, καθώς η Μόσχα δείχνει διατεθειμένη να πολεμήσει για όσο χρειαστεί.
- Η Ευρωπαϊκή οικονομία πλήττεται σοβαρά, ενώ το κοινό αίσθημα αλλάζει σταδιακά, με όλο και περισσότερους πολίτες να αμφισβητούν τη στρατηγική συνέχισης του πολέμου.
- Αν οι ΗΠΑ πράγματι αλλάξουν στάση, η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει μόνη της σε έναν πόλεμο που δεν μπορεί να κερδίσει.
Θα Δει η ΕΕ την Πραγματικότητα ή Θα Καταστραφεί;
Η ΕΕ βρίσκεται στο παρά πέντε μιας ιστορικής απόφασης. Αν συνεχίσει την πολιτική της χωρίς εναλλακτικές, μπορεί να βρεθεί σε μια καταστροφική αντιπαράθεση ή να υποστεί γεωπολιτική ταπείνωση.
Η λύση δεν είναι η πλήρης εγκατάλειψη της Ουκρανίας, αλλά η αναγνώριση ότι η στρατιωτική νίκη δεν είναι η μόνη επιλογή. Αν η Ευρώπη δεν αλλάξει στρατηγική, τότε μπορεί να επαναλάβει το λάθος της Αθήνας: να πολεμήσει μέχρι εξάντλησης, μόνο και μόνο για να καταλάβει αργά ότι η νίκη ήταν ανέφικτη.
