Ξέρουμε ότι κάτι υπάρχει χωρίς αρχή, γιατί Υπάρχουμε. Αυτό που δεν καταλαβαίνουμε είναι πώς γίνεται αυτό.
Αυτός ο απλός αλλά βαθύς συλλογισμός μάς φέρνει μπροστά στο μεγαλύτερο αίνιγμα:
Πότε άρχισαν όλα; Αν όλα έχουν μια αρχή, τότε τι προηγήθηκε της πρώτης αρχής; Κι αν κάτι δεν έχει αρχή, πώς είναι δυνατόν να υπάρχει χωρίς να έχει δημιουργηθεί από κάτι άλλο;
Ό,τι βλέπουμε στον κόσμο φαίνεται να έχει έναν λόγο ύπαρξης. Ένα δέντρο γεννιέται από έναν σπόρο, ένα παιδί από τους γονείς του, μια πόλη από την απόφαση κάποιων ανθρώπων να την χτίσουν. Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε αιτιακά: κάτι γίνεται επειδή κάτι άλλο το προκάλεσε. Αυτή η λογική όμως, που τόσο βοηθά στην καθημερινότητά μας, φτάνει στα όριά της όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε την ύπαρξη του σύμπαντος.
Η σύγχρονη επιστήμη, όταν ψάχνει για την “αρχή του κόσμου”, φτάνει σε μια κατάσταση τόσο πυκνή και θερμή, που ο χρόνος και ο χώρος, όπως τους ξέρουμε, παύουν να έχουν νόημα. Μπορεί να υπήρξε μια πρώτη στιγμή, αλλά ίσως να μην υπήρχε καν “πριν” από αυτή τη στιγμή. Οι επιστήμονες περιγράφουν ότι ο χώρος και ο χρόνος έχουν ένα ελάχιστο “μέγεθος”, σαν να λέμε ότι δεν μπορούμε να μικρύνουμε την απόσταση ή τη διάρκεια επ’ άπειρον. Όπως δεν μπορούμε να κόψουμε συνεχώς ένα κομμάτι ψωμί στα δύο χωρίς να φτάσουμε τελικά σε ένα ψίχουλο που δεν κόβεται άλλο, έτσι ίσως και ο χρόνος έχει ένα σημείο πέρα από το οποίο δεν υπάρχει τίποτα να χωρίσεις.
Για να γίνει πιο κατανοητό, ας δούμε ένα παράδειγμα: Ένας τοξότης ρίχνει ένα βέλος προς έναν στόχο που κινείται. Αν σκεφτούμε ότι κάθε φορά που το βέλος πλησιάζει, πρέπει πρώτα να φτάσει το σημείο που ήταν προηγουμένως ο στόχος, τότε ποτέ δεν θα τον προλάβει. Αυτό είναι το παράδοξο του Ζήνωνα. Όμως στην πραγματικότητα, το βέλος πράγματι φτάνει τον στόχο. Γιατί; Επειδή ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι απείρως διαιρετοί. Υπάρχει ένα κατώτατο όριο: μια στιγμή, μια απόσταση, κάτω από την οποία δεν υπάρχει άλλο «ενδιάμεσο».Η φιλοσοφία και η θεολογία προσπαθούν να καταλάβουν το νόημα αυτής της πραγματικότητας. Η ιδέα ενός “αναρχου” – κάτι που δεν έχει αρχή – είναι ξένη μεν προς την καθημερινή μας εμπειρία, αλλά απαραίτητη για να εξηγηθεί η ίδια μας η ύπαρξη. Αν κάθε τι έχει αιτία, τότε κάπου πρέπει να σταματήσει αυτή η αλυσίδα, σε κάτι που δεν χρειάζεται αιτία – σε κάτι που «απλώς είναι».
Ο Αριστοτέλης αντιμετώπισε και αυτός το ζήτημα της αρχής. Αντί να αποδεχθεί μια πρώτη χρονική αρχή του κόσμου, υποστήριξε ότι ο κόσμος είναι αιώνιος. Δεν δημιουργήθηκε σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο του χρόνου, αλλά υπήρχε πάντα. Παρ’ όλα αυτά, πρότεινε την ύπαρξη ενός «πρώτου κινήσαντος» – μιας αρχικής αιτίας που κινεί τα πάντα χωρίς η ίδια να κινείται. Αυτός ο Πρώτος Κινητής Ακίνητος δεν είναι ο Δημιουργός με την έννοια της δημιουργίας εκ του μηδενός, αλλά μια αιώνια πηγή τάξης και κίνησης, που αποτελεί το τέλος της αιτιακής αλυσίδας.
Στην σύγχρονη εποχή η έννοια του Πατρός ως «Άναρχου» δεν είναι απλώς θεολογικός όρος, αλλά προσπάθεια να εκφραστεί με ανθρώπινα λόγια η λογική ανάγκη για μια πηγή της ύπαρξης που δεν εξαρτάται από τίποτα.
Η ερώτηση «ποιος έφτιαξε το σύμπαν;» προϋποθέτει την ύπαρξη του χρόνου. Αν όμως ο χρόνος ξεκίνησε μαζί με το σύμπαν, τότε το ερώτημα χάνει τη βάση του. Είναι σαν να ρωτάς «ποιο είναι το παλαιότερο δευτερόλεπτο;». Η ίδια η φύση του χρόνου δεν επιτρέπει κάτι «πριν» από το πρώτο.
Καταλήγουμε λοιπόν στο εξής συγκλονιστικό: το γεγονός ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πώς υπάρχει κάτι χωρίς αρχή, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Η αδυναμία μας να χωρέσουμε στο μυαλό μας το ακατανόητο, δεν ακυρώνει την ύπαρξή του. Το ότι υπάρχουμε, ότι αναπνέουμε, ότι στοχαζόμαστε για όλα αυτά, είναι το ίδιο το αποτέλεσμα μιας πραγματικότητας που προηγείται του κατανοητού.
Και ίσως αυτό είναι το πιο όμορφο: ότι δεν χρειάζεται να καταλάβουμε τα πάντα για να σταθούμε με εμπιστοσύνη μπροστά στο θαύμα. Το ακατανόητο δεν είναι εμπόδιο. Είναι το θεμέλιο μιας σιωπηλής, αλλά ακλόνητης πίστης ότι πίσω από όσα καταλαβαίνουμε, υπάρχει κάτι που απλώς… Είναι.
.
